اعلام رسمی دستیابی ایران به موشک ضد زره با سرجنگی «ترموباریک
در سرجنگی ترموباریک، علاوه بر انفجار اولیه و ترکش هایش، یک شعاع اثر حرارتی برای تأثیرگذاری روی هدف وجود داشته و در ادامه، امواج شدیدی در محیط انفجار موشک ایجاد می‌شود که تاثیر مخربتری روی هدف دارد.
در سرجنگی ترموباریک، علاوه بر انفجار اولیه و ترکش هایش، یک شعاع اثر حرارتی برای تأثیرگذاری روی هدف وجود داشته و در ادامه، امواج شدیدی در محیط انفجار موشک ایجاد می‌شود که تاثیر مخربتری روی هدف دارد.
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، به جز تسلیحات راکتی نظیر RPG-۷ ، اصلی‌ترین سلاح ضد زره ایران را موشک BGM-۷۱ که نام عمومی آن تاو (TOW)است، تشکیل می‌داد که علاوه بر قابلیت شلیک از بالگردهای کبرا، از پرتابگرهای ثابت زمینی، خودروهای جیپ و نفربرهای M-۱۱۳ هم شلیک می‌شدند این موشک با طول ۱.۱۶، قطر ۰.۱۵۲ و دهانه بال ۰.۴۶ متر، جرم ۱۸.۹ کیلوگرم که ۳.۹ آن مربوط به سرجنگی است، به سرعت ۲۷۸ متر بر ثانیه و برد ۶۵ تا ۳۷۵۰ متر و میزان نفوذ در زره تا ۴۳۰ میلیمتر دست می یافت.
روش هدفگیری و هدایت این موشک از نوع فرمان به خط دید نیمه خودکار با ارسال فرامین از طریق سیم به موشک بود کهدر این روش، کاربر با نگاه کردن از دوربین هدفگیری می‌بایست همواره نشانه‌گیر را روی هدف نگه دارد که در صورت حرکت آن، فرامین اصلاحی توسط سامانه هدایت متصل به پرتابگر، محاسبه شده و به موشک ارسال می‌شود.
هر چند هدایت سیمی روشی مطمئن برای هدایت به شمار می‌رود و حتی چنین موشک‌هایی در بسیاری از کشورها هم اکنون نیز در حال استفاده است اما محدود شدن برد موشک یکی از معایب این روش هدایت محسوب می شود. اختصاص بخشی از جرم موشک به سیم و قرقره و قرارگیری این مجموعه در انتهای موشک نیز محدودیت‌هایی را از نظر جانمایی تجهیزات خصوصاً پیشران به چنین طرح‌هایی اعمال می‌کند. همانطور که در تصویر فوق دیده می‌شود در موشک تاو/ توفان، پیشران جلوتر از میانه بدنه و بالک‌های جلویی قرار گرفته است.
موشک تاو که احتمال اصابت آن به هدف ۹۵٪ عنوان می‌شد در دست رزمندگان اسلام کارنامه درخشانی در جنگ تحمیلی ۸ عراق علیه کشورمان ساله از خود بجا گذاشت. تنها در عملیات بزرگ فتح المبین، هوانیروز ارتش ۲۰۰ فروند از این موشک‌ها را از بالگرد کبرا شلیک کرد و سکوهای زمینی این موشک که بیشتر روی خودروی تاکتیکی جیپ سوار شده بود نیز در برخی مواضع دفاعی رزمندگان به صورت دائم و مقطعی حضور داشته اما در عملیات ها یکی از مهمترین ادوات دفاعی به شمار می رفت و در مجموع روی موشک تاو حساب ویژه ای باز می‌شد.
در دوران جنگ از یک سو با توجه به نیاز فراوان به این موشک و از سوی دیگر وجود برخی امکانات و زیرساخت ها در کشور طرح مهندسی معکوس موشک تاو به جریان افتاد و در نهایت با تلاش متخصصان داخلی، پس از عملیات خیبر که در اسفند ۱۳۶۲ انجام شده و تانک‌های T-۷۲عراقی نقش مهمی در پاتک به رزمندگان اسلام ایفا کردند و بیش از یک سال و نیم تلاش فشرده، اولین نمونه ساخت داخل این موشک در نیمه سال ۱۳۶۴ آماده شد.
به گفته سردار محسن رفیق دوست، وزیر وقت سپاه در یک سخنرانی در اواخر آبان ۱۳۶۴، پس از انتشار اخباری مبنی بر اقدام به ساخت این موشک در ایران، پیشنهادهای فراوانی از منابع خارجی برای فروش تاو به ایران سرازیر شد. اولین موشک تاو ساخت ایران در دل دوران جنگ به صورت محرمانه آزمایش شد؛ آزمایشی که اقناع کننده نبود که سبب ناامیدی برخی شد اما متخصصان جوان به کار خود ادامه دادند و کمتر از یک سال بعد، آزمایش های موفق این موشک روی تانک‌های عراقی در میدان نبرد به انجام رسید. محسن رفیق دوست در برنامه تلویزیونی میزگرد سیاسی هفته در ۲۱ اسفند ۱۳۶۶ فیلمی از پرتاب این موشک و اصابت دقیق آن به هدف آورده بود که با پخش آن عملکرد بالای نمونه کپی شده تاو اثبات شد.
این موشک به پاس فداکاری شهید محمد حسین فهمیده، در آن دوران به نام «موشک شهید فهمیده» نامیده می‌شد. طراحی و ساخت مجموعه الکترونیک سیستم هدایت و کنترل موشک ضد تانک تاو نیز در دومین دوره جشنواره خوارزمی رتبه اول تحقیقات در زمینه پژوهش‌های دفاعی را کسب کرد.
ساخت موشک تاو در سالهای دفاع مقدس کلید خورده بود و با توجه به کارنامه عملیاتی درخشان، گسترش بالای این موشک در سطح نیروهای مسلح، تعداد زیاد پرتابگرهای آن و کاراریی بالاتر، بیشتر مورد توجه قرار داشت. نمونه بومی موشک تاو که در دهه ۱۳۷۰ به طور انبوه توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شد «توفان» نامیده شد که در برخی مشخصه ها تفاوت ها و بهبودهایی نسبت به نمونه خارجی داشت. از آن جمله باید به سرجنگی ۳.۶ کیلوگرمی، جرم ۱۸.۵ کیلوگرم، میزان نفوذ ۵۵۰ میلیمتر و برد ۷۰ تا ۳۸۵۰ متر و سرعت بیشینه ۳۱۰ متر بر ثانیه ای آن اشاره کرد. برد مؤثر این موشک که طول و قطر بدنه و دهانه بالک آن به ترتیب ۱۱۶ و ۱۵ و ۴۵ سانتیمتر است در روز برابر ۳۵۰۰ متر و در شب به کمک سامانه هدفگیری حرارتی ۲۵۰۰ متر بوده و سرعت متوسط آن در پرواز ۲۴۰ متر بر ثانیه عنوان شده است.
با توجه به استفاده تانک‌های جدید از زره‌های واکنشی انفجاری، نسل دوم توفان، با سرجنگی دو مرحله ای ساخته شد. توفان-۲ به دلیل بهره گیری از یک میله حاوی سرجنگی اولیه که قطر ۴۰ میلیمتری دارد، ۱۴۵ سانتیمتر طول در حالت باز بودن میله و ۱۱۶ سانتیمتر در حالت بسته بودن آن طول دارد.
این میله به صورت تلسکوپی مکانیکی بوده و سرجنگی اولیه ای در نوک آن جاسازی شده و با برخورد به زره واکنشی، سرجنگی اولیه بخش واکنشی را از بین برده و سرجنگی اصلی به داخل بدنه نفوذ می‌کند. جرم کلی موشک توفان-۲ برابر ۱۹.۱ کیلوگرم، جرم سرجنگی ۴.۱ کیلوگرم، و میزان نفوذ آن ۷۶۰ میلیمتر است که ۳۸.۲٪ درصد رشد را نسبت به نسل قبل نشان می‌دهد. سایر مشخصات این نمونه از جمله شیوه هدفگیری و هدایت مانند نسل اول است. خصوصاً احتمال اصابت هر دو نسل توفان، ۹۵ درصد عنوان شده است. این موشک‌ها قابلیت به کارگیری در شب را با برد کمتر دارند.
یکی از نمونه‌های خاص خانواده موشک‌های توفان، توفان-۳ است که دارای۲ ویژگی متفاوت با نسل‌های قبلی است. این موشک قابلیت حمله از بالا را داشته و سرجنگی آن از نوع شکل گیرنده انفجاری (EFP) است.
در موشک ایرانی توفان-۳ پس از شلیک و سرعت گرفتن موشک، پرواز آن بالاتر از خط دید مستقیم به هدف صورت می‌گیرد. موشک هدف خود را از طریق حسگرهای مغناطیسی و لیزری شناسایی کرده و با رسیدن بر فراز آن سرجنگی ۱.۷ کیلوگرمی خود را منفجر می‌کند .این سرجنگی توانایی نفوذ بیش از ۸۰ میلیمتر در زره‌های RHA را دارد. لازم به ذکر است گونه حمله از بالا موشک آمریکایی تاو که مشخصه آن BGM-۷۱F است فاقد سرجنگی EFP بوده و از محموله انفجاری شدید ضد زره با اصابت مستقیم استفاده می‌کند.
قطر این سرجنگی که در پشت حسگرها و نزدیک به دماغه موشک جانمایی شده برابر ۱۲.۸ سانتیمتر است. موشک توفان-۳ نیز ۱۹.۱ کیلوگرم جرم داشته و برد آن بین ۶۵۰ تا ۳۵۰۰ متر بوده و سایر مشخصات ابعادی و عملکردی آن از جمله شیوه هدایت، مشابه گونه توفان-۱ است.
نمونه بعدی و کمتر شناخته شده توفان-۴، نمونه ای با بدنه شبیه نمونه پایه توفان اما مجهز به سرجنگی ترموباریک است. این نوع سرجنگی برای انهدام پناهگاه‌ها و اهداف سبک و با محافظت زرهی کم بسیار مؤثر عمل می‌کند. در واقع توفان-۴ بر مبنای موشک ضد زره توفان اما با یک مأموریت ویژه که به کارگیری سرجنگی ترموباریک است، ساخته شد. این موشک با یک نوار پهن قرمز رنگ در قسمت سرجنگی از نمونه پایه توفان متمایز می‌شود.
این نوع سرجنگی دارای عملکرد متفاوت و پیچیده تری نسبت به سرجنگی های ترکشی-انفجاری معمولی است. در سرجنگی ترموباریک، علاوه بر انفجار اولیه و ترکش های آن، یک شعاع اثر حرارتی برای تأثیرگذاری روی هدف وجود دارد و در ادامه امواج فشاری شدیدی در محیط انفجار موشک ایجاد می‌شود که با افت انرژی کمی، این امواج در زوایای مختلف محل مثلاً راهروهای یک غار یا پناهگاه منتشر شده و تا شعاع به مراتب بالاتری نسبت به اثر حرارتی، روی هدف تأثیر می گذارند. در نتیجه سرجنگی ترموباریک برای درگیری با گروه های چریکی پنهان شده در غارها یا پناهگاه‌های تودرتو بسیار مؤثر است.
برد موشک توفان-۴ بین ۱۰۰ تا ۳۷۵۰ متر، سرعت نهایی آن ۳۱۰ و سرعت متوسط آن ۱۷۸ متر بر ثانیه است که تغییرات اندکی را نسبت به توفان پایه نشان می‌دهد. کاهش ۱۰۰ متری بیشینه برد توفان-۴ نسبت به نمونه پایه می‌تواند ناشی از افزایش وزن این موشک باشد زیرا این نمونه دارای جرم ۲۰ کیلوگرم است که ۳.۵ کیلوگرم آن مربوط به سرجنگی می‌شود. طول این موشک ۱۱۷.۲ و قطر آن ۱۵.۳ سانتیمتر بوده و مدت زمان پرواز آن در برد بیشینه ۲۱ ثانیه است. به طور معمول ۱ تا ۲ موشک توفان-۴ را در هر دقیقه می‌توان از پرتابگر آن شلیک کرد. این موشک در دمای منفی ۳۲ تا مثبت ۶۰ درجه قابل به کارگیری است.
در تصاویر منتشر شده از عملیات های ارتش، پلیس و بسیج مردمی (حشد الشعبی) عراق و نیز نیروهای سوری علیه تروریست ها، گونه‌های موشک توفان شامل نمونه‌های پایه، توفان-۲، ۳ و ۴ به وضوح مشاهده شده است. با توجه به شرایط محیط نبرد در عراق و سوریه، به نظر می‌رسد موشک توفان-۴ گزینه مناسبی برای عملیات علیه تروریست ها در ساختمان های بزرگ و پناهگاه‌های کوهستانی است.
موشک توفان-۵ به عنوان توسعه‌یافته‌ترین نمونه مشاهده شده از این خانواده مطرح است که تصاویر آن نشان دهنده تفاوت های محسوسی حتی نسبت به آخرین نمونه‌های خارجی تاو است. این موشک بر خلاف نسل های قبلی از روش هدایت پیشرفته با استفاده از پرتو لیزر برخوردار است که ضمن حفظ آن از آسیب پذیری در برابر جنگ الکترونیک دشمن، دقت بسیار بالایی نیز به آن می‌دهد. این موشک دارای سر جنگی دو مرحله و یک میله جمع شونده (تلسکوپی) سه قسمتی جدید نیز هست. میزان نفوذ این موشک در زره بیش از نسل های قبلی عنوان شده است.
توفان-۵ قابلیت پرتاب از پرتابگرهای اصلاح شده تاو/توفان را دارد و در نتیجه برای پرتابگرهای موجود زمینی مناسب است. بخش هدفگیری و هدایت سامانه پرتابگر این موشک متناسب با تغییرات آن بهسازی شده و به ادوات "هدایت نیمه خودکار سوار بر پرتو لیزر" مجهز شده است.مقایسه تصاویر نشان می‌دهد هر چند بدنه توفان-۵ کشیده تر است اما از سامانه پیشران مشابه نسل های قبلی بهره می‌برد. یک مجموعه چهارتایی بالک صلیبی شکل نیز در این نسل به قسمتی جلوتر از بالک های اصلی اضافه شده است.
مهمترین تغییر ایجاد شده در توفان-۵ آن را به یکی از مؤثرترین ضدزره‌های کشور تبدیل کرده زیرامیزان نفوذ این نمونه از موشک‌های توفان، به ۹۰۰ میلیمتر افزایش یافته است. در واقع پس از دهلاویه با میزان نفوذ بیش از ۱۲۰۰ میلیمتر، توفان-۵ جایگاه دوم را در میان تسلیحات ضدزره کشور به خود اختصاص داده است. این میزان نفوذ البته در بین موشک‌های دنیا نیز در رده بالایی قرار می‌گیرد.
برد توفان-۵ بین ۱۰۰ تا ۳۵۰۰ متر، جرم آن ۲۳ کیلوگرم، طول با میله (سرجنگی اولیه) در حالت باز ۱۴۷.۳ و در حالت بسته ۱۱۷.۲ میلیمتر، قطر بدنه ۱۵.۳ میلیمتر و دهانه بالک برابر ۴۸ میلیمتر است. جرم سرجنگی این موشک ۶.۲ کیلوگرم بوده که به میزان قابل توجهی بیشتر از نمونه‌های ضدزره توفان است. سرعت متوسط این نمونه به ۱۶۷ متر بر ثانیه کاهش یافته و میزان شلیک در دقیقه و دمای عملکردی آن مشابه توفان-۴ است. در مقایسه با توفان-۲ که آن هم به میله انهدام زره‌های واکنشی مجهز است، در توفان-۵، با ۲۰.۴ درصد افزایش وزن، ۱۸.۴ درصد افزایش میزان نفوذ بیشتر در زره به دست آمده است که البته با توجه به میزان مقاومت زره‌های مدرن تانک‌های امروزی و حتی تانک‌های قدیمی بهسازی شده، عملکرد موشک توفان-۲ قطعاً کافی نبوده و توفان-۵ کارایی مناسبی دستکم در برابر چند رده از تانک‌ها و زره‌پوش‌های در حال خدمت در منطقه دارد.
این موشک همچون سایر گونه‌های توفان قابلیت شلیک از پرتابگر ثابت زمینی و نمونه‌های نصب شده روی خودروهای تاکتیکی و زره پوش ها را داشته و به نظر می‌رسد با توجه به اخبار اعلام شده در رزمایش های سال های اخیر، بر روی بالگردهای کبرای هوانیروز ارتش نیز آزمایش شده باشد.
خانواده توفان به عدد ۷ رسید
موشک توفان-۶ نیز همچون توفان-۴ دارای سرجنگی ترموباریک بوده، از نظر شکل ظاهری شبیه به نمونه پایه توفان است با این تفاوت که تمام بدنه در این نمونه جدید، دارای قطر یکسان است یعنی کاهش قطر بدنه که در توفان-۱، ۲ و ۴ بعد از قسمت پیشران پروازی مشاهده می‌شد، در توفان-۶ دیده نمی‌شود. بدیهی است که این امر سبب افزایش حجم بدنه موشک در قسمت جلویی می‌شود که این حجم افزوده، صرف جای‌دهی سرجنگی بزرگتر شده به طوری که سرجنگی این نمونه از ۳.۵ کیلوگرم در توفان-۴ به ۵ کیلوگرم رسیده است.
موشک توفان-۶
سایر مشخصات تغییر کرده در توفان-۶ نسبت به توفان-۴ شامل برد بین ۱۰۰ تا ۳۵۰۰ متر، جرم کل ۲۱ کیلوگرم و سرعت متوسط ۱۷۰ متر بر ثانیه است. این موشک همانند توفان-۴ و ۵ قابلیت شلیک از پرتابگر ثابت زمینی، زره پوش ها و بالگردها را دارد. شیوه هدایت این نمونه همانند نمونه پایه توفان از نوع فرمان به خط دید نیمه خودکار است. نمونه بعدی این خانواده یعنی توفان-۷ نیز یک موشک با سرجنگی ترموباریک است اما از آن مشخصات یا تصویری در دست نیست تا با دو نمونه ترموباریک دیگر موشک‌های توفان مقایسه شود.
اگرچه پیش از این، مستندات و تحلیل هایی در خصوص دستیابی نیروهای مسلح کشورمان به موشک ضد زره با سرجنگی ترموباریک از طریق ساخت سلاح هایی چون آر پی جی ۲۹ یا دهلاویه ۲ وجود داشت، اما این اولین بار است که رسما تولید چنین کلاهک مهم و سرنوشت سازی، توسط صنایع دفاعی ایران اعلام می شود. همچنین بر خلاف اینکه تا دستیابی به توفان ۳، رویه موثر و مشابه تولیدات کشورهایی چون آمریکا طی شده اما از توفان۴، شاهد نوآوری و ابتکارات ویژه متخصصان کشورمان هستیم به نحوی که کاملا از خط قبلی یعنی حرکت روی تولیدات خانواده تاو، فاصله گرفته و تولیدات جدید، چشمگیر و قابل تحسین تر شده اند.
پرتابگر موشک‌های توفان به همراه توفان-۲ تا ۶
در ۲۸ خرداد ۱۳۹۳ رئیس وقت سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع برای اولین بار از برنامه نهایی موشک‌های توفان خبر داد. وی در همایش «مهمات برتر نیروی زمینی» گفت: « ما با همان بیس و پلتفرم موشک تاو، موشک‌های طوفان را در هفت مرحله یعنی از طوفان یک تا طوفان هفت تولید کرده‌ایم و این روند ادامه دارد و موشک‌های طوفان تا ورژن ۱۱ نیز تعریف شده‌اند و البته علاوه بر این موشک‌های دیگر نظیر صاعقه، تندر، توسن، دهلاویه و ... نیز وجود دارند که می‌توان از بالگرد، سکو و تانک آنها را به کارگیری کرد.»
موشک‌های ایرانی توفان بارها در نمایشگاه های دفاعی داخلی و خارجی به نمایش در آمده و مورد توجه کارشناسان دفاعی دنیا قرار گرفته‌اند و در عین حال، به کارگیری این موشک‌ها در نبردهای سنگین عراق و سوریه در اختیار رزمندگان جبهه مقاومت نشان دهنده کارایی مطلوب گونه‌های مختلف آن در برابر طیف‌هایی از اهداف زرهی و نیز برای انهدام خودروهای انتحاری آنها که اغلب با صفحات فلزی زره‌پوش نیز شده‌اند از فواصل دور و قبل از رسیدن به مواضع دفاعی خودی بوده که جان بسیاری از نیروهای غیرنظامی و البته رزمندگان را نجات داده است.